Borsa alanında birçok yatırımcının bilmesi gereken önemli kavramlar arasında bedelli ve bedelsiz sermaye artırımı bulunur. İyi bir yatırımcı bu kavramları ve aralarındaki farkı iyi bilmelidir. Yatırımcı olarak yatırımlarımızdan o denli kazanç sağlamamızı sağlayacaktır.
Bedelli ve Bedelsiz Sermaye Artırımını en yalın dille anlatmaya çalışalım. Dış kaynakların kullanılarak yapılması bedelli sermaye artışı, iç kaynakların kullanılarak yapılması da bedelsiz sermaye artışı demektir.
Bedelli sermaye artırımı, yeni pay ihracı ve bu payların belli bir bedel karşılığı satılmasıdır. Bedelli sermaye artırımında işletme çıkarttığı yeni payları satışa sunar. Bu satışın akabinde ise dışarıdan işletmeye ek para girdisi sağlar. Bedelsiz sermaye artışında ise işletmeye yeni para girdisi olmaz.
Bilinmesi gereken kavramlardan biri de Rüçhan hakkıdır. Rüçhan hakkı hisse senedi sahiplerinin haklarından birisidir. Mevcut pay sahiplerinin payları oranında satın alım önceliğini ifade eder. Pay sahipleri, rüçhan haklarını kullanıp bedelli sermaye artırımı için ihraç edilecek yeni payları alabilirler. Ayrıca sermaye artışına katılmama hakkına da sahiplerdir. Katılım sağlamak isteyen pay sahipleri yeni paylar için belirlenen bedeli nakit öderler. Zira nakit ödemeleri gerekmektedir. Nominal değerde yeni pay alım bedeli 1 TL veya bu değerin üzerinde olabilir.
BEDELLİ SERMAYE ARTIRIMI (CAPİTAL INCREASE THROUGH RIGHTS ISSUES)
Bedelli sermaye artırımının neticesinde işletmenin öz kaynaklarında artış olacaktır. Bu artış, yeni paylar için ödenen bedeller doğrultusunda sağlanır. Sonrasında ise hisse senetlerinin borsada işlem gören cari fiyatı değişime uğrar. Ayrıca hisse senedi sayısı da değişir. En nihayetinde ise işletme nakit girdi sağlamış olur. İşletmenin piyasa değerinde de artış görülür.
BEDELLİ SERMAYE ARTIRIM SONRASI HİSSE SENEDİ FİYATI HESAPLAMA
Bedelli sonrası hisse senedi fiyatı = (borsa fiyatı + (Rüçhan hakkı kullanım bedeli x Bedelli artış oranı)) / (1 + Bedelli artış oranı)
Kısa bir örnekle açıklayalım.
Abc.A.Ş.’nin hisse başı 1 TL’den (Rüçhan hakkı kullanım bedeli) %150 oranında “Bedelli Sermaye Artırımı” yapmak istiyor. Abc hisse senetleri ise borsa da 4,5 TL değerinde. Ödenmiş sermayesi de 100 Milyon TL olduğunu düşünelim. Bu durumda bedelli sermaye artışının sonundaki fiyat aşağıdaki şekilde olacaktır;
- Bedelli sonrası Abc. A.Ş. hisse senedi fiyatı: (4,5 + 1) * 1,5 / (1+1,5) = 2,4 TL.
- İlk durum Abc. A.Ş. piyasa değeri: 4,5 TL * 100.000.000 = 450. Milyon TL.
- Artışın sonrasında Abc. A.Ş. piyasa değeri: 2,4 * 250.000.000 = 600.000.000 TL (Yükseliş).
YATIRIMCI OLARAK HESAPLAMA
Şimdi, bu hesaplamayı bir de yatırımcı bakış açısıyla yapalım;
Elimizde 1200 lot hisse senedi olsun. Bedelli sermaye artırımına katılmak isteyelim. 1800 TL (1 TL’den) karşılığında 1800 lot (%150) yeni hisse alacağız. Yatırımcı olarak elimizde Abc. A.Ş. hisse senedinin sayısı 3.000 lot olacaktır.
- Sermaye artırımından evvel elimizdeki hisse senetlerinin değeri: 1.200 lot * 4,5 TL = 5,400 TL.
- Sermaye artırımıyla ödeyeceğimiz bedel: 1 TL * 1.800 lot = 1.800 TL.
- Elimizdeki hisse senedinin değeri: (1.800 + 5.400) / 3.000 = 2,4 TL.
Soru: Bedelli sermaye artırımına katılmak istemeyen pay sahipleri rüçhan haklarını satabilir mi?
Yanıt: Evet, elbette ki satabilirler. Pay sahibi olarak rüçhan hakkınızı “Bist Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı” aracılığıyla satmanız mümkündür. Ayrıca bedelli sermaye artırımının gerçekleştirileceği günden önce elimizdeki hisse senetlerinin tamamını satabiliriz. Dolayısıyla böyle bir durumda ise bedelli sermaye artırımına katılmamış oluruz.
Soru: Bedelli sermaye artırımını hangi işletmeler genelde tercih ediyor?
Yanıt: Genellikle yıllarca sermayesini iç kaynaklardan güçlendiremeyen, güçlendirebilecek düzeyde kar edemeyen şirketler tercih ediyor. Yeni yatırımlar için kaynak arayışı olan, gerekli sermaye gereksinimlerini dış kaynaklardan karşılamak isteyen işletmelerin de tercihidir.
Soru: Bedelli artırımının hisse senedine olumlu veya olumsuz bir etkisi var mı?
Yanıt: Hisse senedi performansına ne denli etkisi olduğu yönünde daha detaylı araştırma yapmamız gerekiyor. Olumlu veya olumsuz etkisi üzerine kesin bir görüş ileri sürmemiz pek doğru olmaz. Burada önemli olan yatırımcı ve işletme arasındaki karşılıklı güendir. Yeni kaynağın nasıl kullanılacağına bağlı bu durum değişir.
YATIRIMCI AÇISINDAN ÖNEMLİ NOTLAR
- Söz konusu bir işletmenin sermaye artışından sonra yeni yatırım yapacağına dair bir beklenti var mı? Yeni kaynağın şirket geleceği için kar oranını büyütmeye önelik beklenti hâkim mi? Şayet böyle bir durum söz konusu ise şirketin hisse senedi fiyatı olumlu yönde etkilenecektir. İşletmenin payları uzun vadeli yatırımcıların elindeyse de bu ciddi güç kazanacaktır.
- Üst maddede belirtilenlerin aksi bir durum söz konusu ise durum farklı olacaktır. Sermaye artışından elde edilen kaynakların olumlu yönetileceğine dair beklenti düşükse, olumsuz etki söz konusudur. Ayrıca işletme payları daha çok kısa vadeli yatırımcının elindeyse de hisse senedi fiyatları baskı altında kalacaktır. Bu da düşüş yaşanmasına neden olacak demektir.
Biz, yatırımcıların ve uzmanların genel bakışı doğrultusunda şunları söyleyebiliriz; Ülkemizdeki birçok örneği dikkate alırsak genel geçer genelleme bedelli sermaye artırımının yatırımcı için olumsuz algılandığıdır. Öyle ki hisse senedi yatırımcı için ek nakit çıkışı anlamına gelir. Bedelli artırım açıklama tarihinden itibaren hisse senedi fiyatında düşüş görüyoruz.
BEDELSİZ SERMAYE ARTIRIMI
İç kaynakların kullanılarak ödenmiş sermayeyi artırma işlemi için bedelsiz sermaye artırımı ifadesini kullanıyoruz. Bedelsiz sermaye artırımında işletmeye ek nakit girdisi sağlanmaz. Çünkü hâlihazırda mevcut öz sermayenin ödenmiş sermayeye eklenme işlemi söz konusudur.
Yedek akçeler veya fonların iç kaynaklardan sermayeye dönüştürülmesi işlemi, diyebiliriz. Bedelsiz sermaye artırımında aşağıdaki öz kaynak kalemlerini kullanabiliriz;
- Yeniden değerleme fonları,
- Yedek akçeler ve dağıtılabilir kar,
- İştirak ve gayrimenkul satış ile elde edilen kazançlar…
BEDELSİZ POTANSİYELİ
Eğer bir işletmenin gelecekte bedelsiz sermaye artırımına gideceği yönünde bir beklenti hakimse, artırımın büyüklüğü “bedelsiz potansiyeli” ile ölçülür. Öz sermayenin ödenmiş sermayeye oranı ile bedelsiz potansiyeli hesaplıyoruz. Özetleyecek olursak; Öz sermaye altında biriken ne kadar kaynak varsa hepsi ödenmiş sermayeye eklenme olasılı yüksek demektir.
Soru: Bu şekilde varsayabiliriz. İşletmemiz için bedelsiz sermaye artışı yapmak zorunda mıyız?
Yanıt: Hayır, değiliz. İşletmemiz için bedelsiz sermaye artışı yapma gibi bir zorunluluğumuz bulunmuyor. Uzun yıllar boyu hiç artırıma gitmeden öz kaynak kalemlerini ödenmiş sermayeye de eklemeden şirket faaliyetlerimizi sürdürebiliriz.
BEDELSİZ SERMAYE ARTIŞI SONRASI HİSSE SENEDİ FİYATI HESAPLAMA
Hisse senedi yeni fiyatı = Hisse senedi eski fiyatı / (1 + Bedelsiz oranı)
Bir örnekle açıklayalım. Bir işletme olarak biz, öz sermaye kalemlerimizi kullanarak ödenmiş sermayemizi 10 Milyon TL artırmak istiyoruz. 10 Milyon adet yeni hisse senedi dağıtmamız gerekiyor. Genelde de artışı % cinsinden belirlememiz gerekiyor. Abc. A.Ş.miz %150 oranında bedelsiz sermaye artımı yapmaya karar verdi. Hisse senetlerimizin borsa fiyatı da 4,5 TL değerindedir. Ödenmiş sermayesi ise 100 Milyon TL olsun. Bedelsiz artışının sonrasında ödenmiş sermayeye 150 milyon adet hisse senedi eklenecektir. 250 Milyon TL hisse senedi adedimizde yükseliş olacaktır. Hisse senedi fiyatımız aşağıdaki şekildedir.
Hisse senedi yeni fiyatı = 4,5 TL / (1 + 1.5) = 1.8 TL
Biz, bu işleme yatırımcı olarak “bölünme” diyoruz. Böyle adlandırmamızın nedeni ise işletmenin belirlediği bedelsiz sermaye artırım oranı kadar yeni pay senedi çıkarmasıdır. Ödenmiş sermaye (paylar) adet nezdinde artıyor ancak bir o kadar da hisse fiyatları düşüyor. Nihayetinde ise işletmemizin piyasa değerinde hiç bir değişiklik olmamıştır. Biz yatırımcıların elinde bulunan hisse senetlerimizin sayısı artmıştır. Ancak fiyatları düşmüştür. Yatırımcının elindeki varlığın değeri de değişmez.
Özetleyelim.
Hisse senedi fiyatlarına bedelsiz sermaye artırımının etkisi var mı? Var ise olumsuz yönde mi? Kesin bir ifadeyle bedelsiz sermaye artırımının hisse senedi fiyatına olumsuz etki ettiğini söyleyemeyiz. Böyle bir yargıya varmak doğru değildir. İşletmemize veya söz konusu işletmeye yeni nakit girişi olmamış olabilir. İşletme değerinde değişime sebep olmamış olabilir. Yatırımcıların varlıklarında da bir artış gözlemlenmemiş de olabilir. Buna rağmen dikkat etmemiz gereken husus şudur;
Yatırımcının durumundan ziyade beklentisi ne? Biz yatırımcılar, olumlu bir beklenti içerisinde miyiz? Yatırımcı olarak olumlu bir beklenti içinde olduğumuzu düşünelim. İşte bu durumda hisse senedine talep artacak, diyebiliriz. Yani hisse senedi adedi artacak, fiyatlar psikolojik olarak düşük algılanacak, diyebiliriz. Bu talep artışı yatırımcıların nezdinde fark yaratacaktır.
ÖZETLE FARK
Özetle şunu diyebiliriz. Bedelli sermaye artırımı ile şirketimize ek para girdisi sağlarız. Bedelsiz sermaye artırımında ise şirketimize ek para girdisi sağlamayız. Bedelli sermaye artışında şirketimizin piyasa değeri etkilenmektedir.