Borsa ve finans alanında sıkça karşılaşılan terimler arasında olan boğa piyasası, boğa tuzağı, ayı piyasası ve ayı tuzağı kavramları piyasanın yönü ve eğilimi hakkında bilgi veren özelliklerdir. Boğa piyasası (Bullish Market), piyasanın yükseliş gösterdiği ve gelecekte fiyatların ideal bir oranda seyredeceği dönemi ifade eder. 

“2020 yılını boğa piyasasıyla kapattık.”

“2018 yılındaki ayı piyasası herkesi çok bunaltmıştı.”

“2021 yılı boğa sezonu 2017 ve 2020 yıllarından çok daha farklı olacak.” Şeklinde bu veya benzer cümleleri günümüzde sıkça duyar olduk. Ayı ve Boğa, doğanın güçlü iki canlısından birisi. Borsa alanında nasıl bir tabire yön vermiş olabilir? Bitcoin ve diğer kripto paralara, hisse borsalarına ciddi düzeyde yön vermektedir. Peki, ama nasıl? 

Boğa ve Ayı piyasası piyasanın gidiş seyrini ifade eder. 

Ayı Piyasası (Bear Market)

Piyasa karamsar bir eksende, fiyatlar düşüş eğiliminde olduğunda bu dönem için “Ayı Piyasası” tabiri kullanılır. Ayı piyasasında temel eğilim fiyatın düşüş seyrinde olmasıdır. Bu piyasalarda fiyatlar %15 – %20 oranında düşüş gösterir. Belli bir süre boyunca da bu durum aynı düzeyde seyreder. Bu dönem içerisinde senetlere, yatırım araçlarına, Bitcoin ve Kripto paralara talep azalır. Fiyatlar ise düşmeye devam eder. 

Boğa piyasasına en belirgin örnek 2000’li yılların başındaki Altın piyasasında görülmüştür. 800 Dolar olan seviye 1900 Dolar seviyeye yükselmiş ve  arz-talep artışı gözlemlenmiştir.

Boğa Piyasası (Bull Market)

Boğa piyasası, ayı piyasasının aksi yönünü ifade eder. Piyasadaki ürünlerin fiyatlarında iyimser durum oluştuğu, talebin arttığı dönemi gösterir. Alım ve satım işlemlerinde olumlu artış gözlenir. Temel eğilim, yükselişe geçmiştir. Böyle bir eksende ilerleyen piyasalar için “Boğa Piyasası” tabiri kullanmaktayız.

Biz yatırımcılar, böyle zamanlarda yani boğa piyasalarında yükselişin devam edeceğine inanırız. Ancak eğilimi kademeli olarak incelememiz daha sağlıklı olacaktır. Çünkü bu denli katmansal bakarsan döneme boğa piyasalarında ilk aşama toplama aşamasıdır. Zarar eden veya zararda olan ve piyasadan çekilmeyi düşünen yatırımcılar ürünlerini, malvarlıklarını satmaya yönelir ve bu ürünler büyük yatırımcılar tarafından satın alınmaya başlar. Daha net ve kesin bir yükseliş seyri tam olarak görülemez. Yükseliş eğilimi piyasaya henüz hâkim olmamıştır. Genellikle de piyasadaki ilgi azami ölçüdedir. 

Toplama aşaması tamamlandığında ise piyasa olumlu bir seyre bürünür. Yatırımcıların alımı artmaya başlar. İşlem hacminde de artışlar gözlemlenir. Sonra ise doygunluk aşaması baş gösterir. Piyasada doygunluk yaşanmaya başlar. Artan işlem hacim oranları piyasada doygunluk yaşatır. Sonunda ise boğa piyasası netleşir. Genelde bu aşamanın ardından ayı piyasasının kendini göstereceği düşünülür. Fiyatlarda %15 ila %20 arasında ani fiyat düşüşleri beklenebilir. 

1926 yılından günümüze kadar 8 ayrı ve etkili ayı piyasası görülmüştür. Süreleri farklılık göstermektedir. Kimisi 6 ay sürerken, kimisi de 3 yıl sürmüştür. En kötü ve ciddi zararlara neden olan ayı piyasası ise S&P 500’de %83’lük bir düşüş yaşanan dönemdir. 

1987 yılında Wall Street’te görülen ayı piyasası ise Kara Pazartesi olarak nitelendirilmiştir. %29,6 oranında düşüşle sonuçlanmıştır. Borsa tarihindeki en büyük düşüş oranlı günlük yüzde düşüşüdür. 

Boğa Piyasası ve Ayı Piyasası Ne Kadar Sürer? 

Öncelikle net ve istikrarlı bir süre söylememiz mümkün değildir. Çünkü piyasa türü, piyasadaki ürünler ve ortam koşulları bu durumu değiştirir. Tüm bu unsurla göre süre değişkenlik gösterecektir. Bazı ürün ve ortamlar için haftalık, aylık ve yıllık gibi zamansal döngüler vardır. Ancak bazı ürünlerde bu dönemler döngüsel boğa ve ayı piyasası görülebilmektedir. Bir piyasanın ayı veya boğa piyasasında olmasını sadece yatırımcıların arzı ve talebi belirlemez. Aynı zamanda yatırımcıların psikolojisi, Bitcoin ve diğer Kripto paraların bilinilirliği, güvenilirliği ve uyumlaştırma sürecinde kat edilen mesafe ve temel eğilimin yönü gibi unsurlar piyasanın boğa piyasasında veya ayı piyasasında olmasını belirler. 

Ayı ve Boğa Canlılarının Terimsel Olarak Kullanılma Gerekçesi?

Borsa gibi finansal bir alanda neden Boğa ve Ayı gibi canlı isimleri kullanılmıştır? Kuşkusuz bu da merak ettiğimiz bir konu. 

Net ve kesin kanıtsal bir bilgi bu hususta bulunmuyor. Ancak bazı öyküler duymak mümkün. Bunlar içerisinde en yaygın ve sıkça duyabileceğimiz gerekçe öyküsü şudur; 

Boğalar, bir saldırı esnasında her şeyi, gözleri görsün veya görmesin; önemli olsun veya olmasın boynuzlar ve aşağıdan yukarıya doğru kaldırırlar. Bu sebeple fiyatların ve piyasa seyrinin de her açıdan yükselme durumunu boğa piyasası olarak nitelendiriyoruz. 

Ayılar ise avlarını yakaladıklarında yere düşürür ve etkisiz hale getirirler. Avlarına gösterdikleri muamele, piyasadaki fiyatların düşüş seyrini ifade eder. Bu yüzden de fiyatları sürekli düşüşte seyreden piyasalar için ayı piyasası terimi kullanıyoruz. 

Boğa Piyasası ve Ayı Piyasası terimleri, piyasanın değer kazanıp kazanmadığını da belirtir. 

Boğa Tuzağı (Bull Trap) Nedir?

Boğa tuzağı, yanlış bir sinyal demektir. Önceki destek seviyesini kıran hisse senedi, endeks ve bazı varlıklardaki düşüşü eğilim olarak göstermesi, bunu işaret etmesi ama bu durumunda yanlış sinyal olması durumudur. Bu bir tuzaktır. Ciddi zararlara ve kayıplara neden olabilmektedir. 

Boğa tuzağı bir yatırımcı için ciddi tehlike demektir. Büyük oranda kayıplara neden olabilmektedir. 

Boğa Tuzağı Tespiti

Bir yatırımcı olarak boğa tuzağını nasıl tespit edebiliriz?

Boğa tuzağının tespiti aslında kolaydır. Evvela yukarı doğru kırılmış bir fiyat görmek gerekiyor. Hisse bu direnç noktasını kırdığında düşüş gösterir ve hacim ile kırılma noktasının da altına düşer. 

Boğa tuzakları, yine likiditeye ihtiyaç uyan profesyonel yatırımcı ve traderlar tarafından geliştirilmiş bir yöntemdir. Boğa tuzağına düşmemeniz için 4 temel tavsiye; 

1. Stop Loss Emri Vermek: Yatırımlarınızda stop loss emri vermenizi tavsiye ediyoruz. Sizi kayıplardan korumada gerçekten yardımcı olacaktır. Eğer bir boğa tuzağı varsa bu emir, sizi ve yatırımlarınızı koruyacaktır. Ancak dikkat etmeniz gereken önemli bir konu vardır. Burada tek sorun fiyat tekrar düşmeden önce ne kadar yükselebileceğini tahmin edememe durumudur. Bunu da dikkate alarak işlem yapmalısınız. 
2. Yalnızca Eğilim Yönünde İşlem Yapmak: Kırılımın gerçekleştiğini ve eyleminde çok daha büyük bir eğilim göstermediğini varsayarsak bu noktada işlem yapmak akıllıca olmaz. Böyle durumlardan kaçınmalısınız. Çünkü mantıklı bir yatırımcı o noktada temel trende dönmek için kendisine likidite sağlayacaktır. Bunun için harekete geçer. Bunu unutmamalısınız. 
3. Geri Çekilme (Retracement) Durumunda İşlem Yapma: Analizlerinize bakarak varlığın hâlihazırdaki fiyatı direnç seviyesini kıracak ve yukarıya doğru çıkacak. Analiz sonuçlarımıza göre buna inanıyoruz, diyelim. Ayrıca boğa tuzağına da kesinlikle yakalanmak istemiyoruz. Zaten hiçbir yatırımcı da istemez. Kısacası breakout noktasında işlem yapmamaya özen gösteriyoruz. Fiyatın bu söz konusu seviyeyi geçip geçmeyeceğini bilmek istiyoruz. Direnç noktasının üzerinde kalacak mı bilmemiz gerekiyor. Bu yüzden konumlanacağımız fiyatın geçici olarak düşmesini beklemeli ve akabinde satın alım emri vermeliyiz. Buna dikkat etmek gerekiyor. 

Şekil: Geri Çekilme (Retracement) Durumunda İşlem Yapma

4. Breakout Gerçekleştikten Sonra Mum Çubuklarını İzleme: Şayet kırılma noktasında bir satın alım emri verirsek, fiyat yükselir. Mum çubuğu yatırımcı olarak bize her şeyin iyi durumda olduğunu gösterir. Buna bağlı olarak mum çubuğunun büyük, uzun, yeşil, çok yükselen bir yapıda olduğunu görmeliyiz. Ancak ardından gelen 1 veya 2 mum çubuğu ise yükseliş anının düşüşünü yansıtır. Bu erkenden dikkate almamız gereken bir uyarıdır. Bu durumda mutlaka yatırımcı olarak karar vermemiz gerekiyor. Önümüzde sadece 3 seçenek kalıyor. Bunlar;
   1. Ya bütün kazançlarımızdan vazgeçmeyi göze alacağız,
   2. Ya satın alım emrimizi durdurmak için stop loss yerleştireceğiz ve de muhtemel boğa tuzaklarına karşı kendimizi ve yatırımlarımızı koruyacağız,
   3. Ya da az veya çok kazanç elde etmek adına belli noktada stop loss emri vereceğiz. 

Bu denli ilerleyen süreçte eğer shooting Start, yani kayan yıldız, bearish harami ya da inside bar görürsek satış yapabiliriz, demektir. 

Ayı Tuzağı Nedir?

Ayı tuzağı, Boğa piyasası sona ermiş ve artık düşüş başlamış bir piyasayı gösteren ama aslında yanlış sinyal veren tuzak bir yapıdır. Yanlış algıya neden olur. Aslında eğilim yükseliş gösterir. Ancak fiyatlar sert yapıda düşüş göstermektedir. Bazı teknik göstergeler SAT’a düşmüş durumdadır. Bu durumu gören bazı yatırımcılar hemen fiyatların daha çok düşeceğini düşünüp, satışa geçer. Ancak eğilim destek seviyesinin altına inmez. Ardından hemen tekrar yükselişe geçer. İşte böyle bir durum ayı tuzağı olarak değerlendirilir. 

Kısacası eğilimin yüksek olduğu anlardaki geçici düşüşler ayı tuzağı, alçak seyreden eğilimlerde görülen geçici yükselişler ise boğa tuzağıdır. Yatırımcı olarak bu tuzaklardan kaçınmamız gerekiyor.