Borsa, sözcük anlamı olarak devlet denetimi altında bazı sarraf ve tüccarların değerli kağıt, pay senedi, döviz ve çeşitli mal alışverişiyle uğraşanların alım satım yaptıkları alana verilen adlandırmadır. Günümüzde birçok kişinin fiyatları düşürmeye veya yükseltmeye çalıştığı ve kazanç sağlamaya çalıştığı yerdir.
Borsa sözcüğü, İtalyancada “Borsa” ve Fransızcada “Bourse” şeklindedir. Temel köken olarak ise Fransızcaya dayanmaktadır ve “menkul değer çarşısı” olarak ifade edilir. İlk kullanım ve türetilme zamanı 15. Yüzyılda “van der Burse” özel ismine dayanmaktadır. Günümüzde en kısa ve öz anlamıyla borsa, belli kurallar ekseninde mallar için organize edilmiş piyasadır. Diğer bir deyişle “ticarete konu olan mal ve değerli belgelerin el değiştirdiği kurumsal piyasadır.”
Hisse senetleri, borçlanma araçları, birtakım yatırım fonları vb. menkul değerlerin; petrol, altın ve kahve gibi malların alım ve satımlarının düzenli ve denetimli olarak işlendiği piyasanın genel adı borsadır. Bu tarz piyasaya menkul kıymetler borsası denilir. Hisse senedi, bono, tahvil ve yatırım fonları gibi kıymetli evraklar bu borsada işlem görür. Birçok yatırım aracına göre çeşitli borsalar bulunmakta olup, ülkemiz genelinde ise borsa terimi genel itibarıyla hisse senetleri borsası olarak kullanılır. Özel olarak ise borsa, İstanbul veya BİST 100 endeksi anlamlarında kullanılmaktadır.
BİST: Borsa İstanbul (Eski adı ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsası – IMKB).
Borsalarda çok sık yaşanan satıcı – alıcı kesim ile komisyoncuların karşı karşıya gelmesi, olağan bir durumdur. Bu karşılaşmada satıcının arzı ve satıcının da talebi fiyatı genel olarak belirlemektedir. Borsalarda denetleyici, kontrol edici ve düzenleyici kurumlar da bulunur.
Borsa’nın Temel İşleyişi
Türkiye’de borsalar, Borsa İstanbul’un kendi yönetim kurulu tarafından alınan kararlar ile yönetilir. Borsa İstanbul, anonim bir şirkettir. 6.12.2012 tarihli, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu esasları çerçevesinde Sermaye Piyasası Kurulu tarafından da denetlenmektedir.
Borsayı bir Pazar olarak tanımlamak mümkündür. Birtakım hisse senedi, tahvil, bono gibi yatırım araçları birtakım kurallara göre el değiştirir. Bu süreçte alıcı ve satıcının yüz yüze gelmesine, görüşmeler yapmasına vb. durumlara düşmesine gerek yoktur. Taraflar, yapmak istedikleri işleme göre emirleri aracılara iletir. Aracılar vesilesi ile alım – satım gerçekleşir. Gerçekleşen bu alım – satım işlemleri elektronik/dijital ortamlarda sağlanmaktadır. Bu ortamlarda arz ve talebe göre işlem gerçekleşir. Yine arz ve talep ilişkisine göre de seyri ve gidişatı değişiklik gösterir.
Misal: A hissesi 30 liradan alınmak isteniyor. Satıcı olarak adlandırılan kişi de aynı hisseyi 30 liradan satmak için emir verdi. Bu iki emir birbiri ile eşleştiğinde, hissenin alımı, satıcı tarafından da satışı gerçekleşmiş olur. İşte bu ve benzer işlemlerin belli kurallar çerçevesinde gerçekleştiği yere borsa denilir.
Not: Her borsanın kendisine özgü nitelikleri olduğu gibi birtakım özel kuralları da bulunuyor. Birbirleri arasındaki farklılıklar da bu sebepten kaynaklanıyor. Öyle ki, Borsa İstanbul ve New York Borsası birbiri ile farklı özelliklere sahiptir. İşlem, yatırım araçları vb. konularda ve yapılma işlemlerinde birçok açıdan değişiklik ve farklar vardır.