Borsa, devlet tarafından kurulan ve denetlenen özel hukuk kuralları çerçevesinde tarafların karşılıklı alım – satım yaptığı ve devamlılığının bulunduğu ticari Pazar yeridir. Sayı, ölçü ve ağırlık gibi değerlerle göre belirlenen malların satım odaklı bulunduğu piyasadır. 

Borsa tarihi 14. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Aslına bakılırsa Milattan önce 1200, 1500 yıllarına kadar uzanan köklü bir geçmişe sahiptir. Antik Roma ve Finike uygarlıklarından günümüze ulaşan yazılar incelendiğinde o dönem insanlarının gerçekleştirdikleri panayırlar borsanın ilk temellerinin atıldığını gösteriyor. Roma İmparatorluğu Roma sınırlarından geçen Tibre nehrinin kıyılarında Bosarium (Roma krallarından biri) adı verilen forumlar düzenlenmekteydi. Bu alanda ticari faaliyet sürdüren Bosarium forumunda “Collegium Marcatorum” isimli bir de müessese kurulmuştu. Mahalle tüccarları, toptancı ve aracıların ticari faaliyet için bir araya geldikleri bu müesses günümüz borsasının ilk organize olmuş halini yansıtıyordu. Bu yüzden borsanın ilk temellerinin Milattan önceye ve Roma uygarlığına dayandığını söyleyebiliriz. 

12. ve 13. Yüzyıla gelindiğinde ise büyük bir atılım gerçekleşmiş ve senet icat edilmiştir. Senet artık kullanılmaya başlanmış, alışverişte önemli ticari bir yer edinmiştir. 

Borsa tarihi, ilk kez 1409’da Belçika’nın Brugge bölgesinde kurumsallaşmıştır. O tarihten sonra hızla bulunduğu bölge yakınlarına yayılmıştır. Modern borsa sistemi incelendiğinde en benzer ilk örnekleri Belçika’daki “Anvers” denilebilir. Belgelenmiş ilk borsa iflası da 1636 yılında Hollanda’da görülmüştür. 

1400’lü yıllarda gelişimini modern yapı ile sürdüren borsa, resmi hayatı bakımında Orta Çağ fuarlarında başlamıştır. Bahse konu bu fuarlar panayirlar halinde ilk İtalya’da görülse de “Anvers, Lyon” ve “Cenevre” fuarları ekonomik gelişimin en önemli aşama kazandığı alanlar olmuştur. Kıtaların keşfi, sömürgecilik ve şirketlerin büyümesi ile ticaretin Atlantik kıyılarına kaymasını ve bu süreçte Anvers’in önem kazanmasını sağlamıştır. 

Binanın girişinde “In usumnegatiatorum Linguane” yazmaktadır. Sözcük anlamı olarak ise “Borsa kapısını bütün uluslara açmıştır.” 

Anvers Borsasından kısa bir süre sonra Lyon Borsası ve Toulouse Borsası açılmış, faaliyete geçmiştir. Paris şehrinde ilk borsa ise resmi olarak 1724’de faaliyet göstermeye başlamıştır. 

Günümüzde önemli borsalar arasında olan Hamburg ve Bremen borsaları da benzer yıllarda ilk faaliyetlerin göstermeye başlamıştır. 

Türkiye’de Borsa ve Borsacılık Tarihi

Borsa tarihi dünya üzerinde eski yılarla dayansa da Anadolu coğrafyasındaki ülkemizde resmi olarak 1873 yılında Osmanlı döneminde ortaya çıkmıştır. Bir nizamname ile “Dersaadet Tahvilat Borsası” ismi ile kurulmuştur. Günümüz Türkçesi ile “Menkul Değerler Borsası” demektir. 13 yıl sonra 15 Nisan 1886 yılında “Umum Borsalar Nizamnamesi” yayınlanmış ve ticaret borsalarının da kurulması gerçekleşmiştir. İlk ticaret borsası ise “İzmir Ticaret ve Sanayi Borsası” adıyla 1892 yılında kurulan borsadır. Adana Ticaret Borsası ise 1913 yılında faaliyet göstermiştir. Günümüzde önemli yer tutan İstanbul Ticaret Borsası 1925 ve Ankara Ticaret Borsası da 1927 yılında kurulmuştur. 

Türkiye’de borsa tarihi, bankacılık faaliyetleriyle aynı zamanlarda olmuştur. Bazı görüşlere göre borsanın ilk tarihi serüveni 1864 yılına dayanmaktaydı ve Osmanlı borçlarının alım satımı için kurulan bir dernek ilk öncülüğünü etmiştir. Galata Bankerleri adlı bir topluluk bu dönemin Türk finans tarihinin de ilk bankası olarak bilinen İstanbul Bankası’dır. Bu bankanın kurulmasına ve ilk borsanın da temellerinin atılmasına bu topluluk katkı sağlamıştır. Osmanlı’nın borçlu olduğu devletlerin teşvik ve destekleriyle ilk borsa Türkiye’de kurulmuştur. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, 1938 yılında kapatılmış ve “Kambiyo, Esham ve Tahvilat Borsası” adıyla İstanbul’dan Ankara’ya taşınmıştır. 1941 yılına kadar da Ankara’da hizmet vermiştir. Sonrasında ise tekrar İstanbul’a taşınmıştır. 1981 yılına kadar Türk finans sistemi açısında en büyük role sahip olmuş ve varlığını sürdürmüştür. 

Menkul Kıymetler Borsası, içeriğinde ve yapısında birtakım değişiklik ihtiyacı doğmuştur. Bunun gerekçesi ise 1980 yılındaki Liberal döneme geçiş ön görülmektedir. İlk 1929’da yürürlüğe girmiş olan “Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu” kaldırılmış ve akabinde 1983 yılında “Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” yürürlüğe konulmuştur. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği, 1985’de yürürlüğe sokulup, 26 Aralık 1985’te resmi törenle açılmıştır. 

Fransa’da Borsa Tarihi

Fransa’da Borsa ilk kez 16. Yüzyılda Amsterdam’dan sonra Fransa’nın Lyon kentinde gelişim göstermiştir. Sonraki yıllarda ise Fransa’nın diğer kentlerine yayılmıştır. 

İngiltere’de Borsa Tarihi

İngiltere, borsa hususunda diğer Avrupa ülkelerine ziyade bir derece daha geç borsa sistemine geçiş yapmıştır. Aslında kesin bir tarih bilinmemektedir. 1770 yılında menkul kıymetlerin alım – satım işlerinin yapılmasına aracılık eden ve giriş ücreti bulunan kahvehane tabelasında “Borsa” manasına gelen “The Stock Exchange” yazılmıştır. Bu tarih ise Londra’da borsa tarihi olarak kabul edilir. 

1801 yılında ilk temelleri atılan Londra Menkul Kıymetler Borsası, 1802’de çalışmaya başlamasına rağmen yasal olarak kuruluş tarihi 1875 yılı kabul edilir. 1945 yılında ise Londra’da denetleme organı olan konsey kurulur. 36 üyesi bulunan bu konsey 5 yıllık görev süresi ile faaliyet gösterir. Beş yılın sonunda ise konsey üyeleri tekrar seçilmektedir. 

Londra’dan sonra New York ve Kanada’da da Menkul Kıymetler Borsası gönüllü olarak kurulmuştur. Ancak şirketleşememiştir. 1939’dan bu yana ise Securities Exchange Commission (SEC) denetimindedir. 

Viyana Borsasının Tarihi

Avusturya’da kurulan ilk borsa 1755 yılına dayanır. Trieste’de açılan Ticaret Borsasıdır. Avusturya’nın başkenti Viyana’da ilk borsa ise 1762 yılından herkes açık bir borsa kurma girişimi sergilemiştir. Ancak çabalar o dönemde sonuçsuz olmuştur. 1771’de İmparatoriçe Marie Therese’in emri ile ilk Viyana borsası Viyana’da açılmıştır. 

Prag Borsa Tarihi (Avusturya – Macaristan Dönemi)

Prag Borsası, 1871’de her tür değerli kağıt ve hisse senetleri üzerine işlem yapmak amacıyla kurulmuştur. 1875’te çıkarılan yasa ile de işlemler Viyana Borsası’nın kanun ve nizamlarına başlı olarak yürütülmüştür. 

New York Borsasının Tarihi 

New York Borsası günümüzde en önemli borsalardan birisidir. Kuzey Amerika’nın İngiltere’ye karşı açtığı bağımsızlık harbi yüzünden aldığı borçların ödenmesi amacıyla Fidelfiya’da Kuzey Amerika ve New York bankaları kurulmuştur. 1792 yılında “Wall Street” isimli yerde 22 numarada hisse senetleri ve kıymetli menkul satışı yapılmaya başlandı. İlk borsa temelleri de yine aynı sokakta 60 numaralı binanın bulunduğu yerdeki bir ağacın altında toplanan 25 sarrafın yaptıkları işlemler sayılabilir. 1817’de bazı bankerler tarafından “New York Stock Exchange Bureau” isimli bir borsa derneği kuruldu. Alıcı ve satıcıların isimleri gizli tutuluyordu.

Roma Borsası Tarihi

 Roma Borsası 1800’lü yıllara dayanmaktadır. 1821 yılında Papalık Hükümeti tarafından Roma Borsası kurulması hakkında bir nizamname çıkarılmıştır. Roma ve Ankona borsalarının yasal varlıkları da bu tarihte ilgili nizamnameye başlıdır. Ancak ilk oluşumları bu süreçle başlasa da gerçek kuruluşları ancak 1830 yılı sayılmaktadır. Bu sürece kadar örgütlenme eksikliklerinden kaynaklı İtalya ekonomisinde etkin bir rol oynayamamıştır. 

Bilinen Bazı Borsalar: Cenevre Borsası, Brüksel Borsası, Sen Petersburg “Leningrad” Borsası, Amsterdam Borsası, Budapeşte Ticaret ve Menkul Kıymetler Borsası vb.