Temel Analiz, bir ürün veya değerin gerçek kıymet ve değerini belirlemede değerlendirici çözümleme yöntemidir. Bir enstrümanın gerçek değerini değerlendirmeyi, gelecekteki fiyatını etkileyebilecek etkenleri çözümleyebilmeyi ön gören analiz yöntemidir. Borsada dış gelişmelere, dış etkilere, finansal tablolar dahil birçok endüstri eğilimlerine dayandırılmaktadır. Piyasa analizinin iki temel yönteminden birisi temel analizdir. Diğer analiz türü ise “Teknik Analiz” olarak nitelendirilir.
Temel analizciler, teknik analizciler gibi alım – satım işlemlerinde gereksinim duyulan bilgileri grafikten almazlar. Varlıkların fiyat hareketlerinin haricindeki haber, ekonomik rapor gibi dış etkenleri de incelerler. Çoğunlukla da hisse senedi yatırımcıları için büyük önem taşır. Ayrıca forex, tahvil ve türevleri için de sıkça kullanılmaktadır. Temel analizin birçok menkul kıymete uygulandığı da bilinen bir gerçektir.
Temel Analiz Yapımı
Borsa piyasalarında temel analiz nasıl yapılır? Kuşkusuz temel analiz yapan analistler, gündemin önemli politik ve sosyal – ekonomik gelişmelerini, olaylarını ve piyasaların genel durumunu etraflıca inceler ve çözümlerler. Piyasadaki enstrümanların gerçek değerlerini etkileyebilecek her türlü olay, konu, etken ve işlemi itinayla takip eder ve çözümlerler. Temel analistlere işveren ve temel analiz yöntemini tercih eden yatırımcıların büyük kısmı ekonomik takvimleri temel alıp kendi özgün analizlerini yaparlar. Dolayısıyla ülkelere ve ülke bazında bütün ekonomik olay ve gelişmeler hakkında en ince detaya kadar bilgi sahibi olmak, bu alanlarda yeterli veriyi toplamak ve doğru analiz etmek zorundadırlar.
Temel Analizciler ve bu yöntemi tercih eden yatırımcılar, arz – talebin de piyasa fiyatlarına ciddi etti ettiğini iyi bilir. Bu yüzden de yatırımcı olarak arz ve talep üzerinde etki sahibi olan bütün alanları, olgu ve işlemleri gerçek anlamda dikkate alırlar. Bir örnekle açıklamak gerekirse; Bir ülkenin işsizlik oranı arttıkça arz ve talep oranı da düşecektir. Böyle bir durumda ülke ekonomisi olumsuz şekilde etkilenecektir. Ülkenin para birimine talep ciddi oranda azalacak ve döviz karşısındaki itibar ve gücü kaybolacaktır.
Temel analiz yöntemi ile işlerini sürdürmeyi tercih eden yatırımcılar, mevcut piyasa değeri gerçek değerinin çok altında ya da çok üzerinde olan enstrümanları, ürünleri araştırırlar. Bir hisse senedinin gerçek fiyatı hâlihazırdaki piyasa fiyatının üzerinde olursa temel analistçiler onu mutlaka satın alırlar.
Temel Analiz Araçları
Borsa ve finans alanında birçok araç ve yöntemde olduğu gibi temel analizde de ana araç sayılara dayalıdır. Genel itibarıyla da şu verileri içermektedir;
- Fiyat – Kazanç Oranı,
- Hisse başı kazanç,
- Öngörülen kazanç artışı,
- Satış fiyatı,
- Defter değeri,
- Temettü ödeme oranı,
- Temettü getirisi,
- Öz kaynak karlılığı,
- Bilanço analizi.
Temel Analiz Yapmak
Borsada bir ürün veya fiyat alanında temel analiz yapabilmek için öncelikle varlığın ve altında yatan etkenlerin olabildiğine, derinlemesine ve kapsamlı olarak çalışmasının yapılıp tamamlanması gerekir. Bu sayede varlığın gelecekteki olabilecek fiyatı ve piyasadaki elişim süreci hakkında yeterli bilgi edinilebilecek ve doğru tahminlerde bulunulabilecektir.
Ne kadar fazla, derinlemesine takip ve inceleme olursa o denli doğruya yakın tahminler yürütmek mümkün olacaktır. Varlığın aşırı değer kazanmasına veya değer kaybına bakılmadan varlığın gerçek cari değerini, gelecekteki olabilecek gerçek değerini belirlemek gerekir. Bunun için de veri kombinasyonu kullanılır.
Temel Analiz Yönteminin Faydaları ve Zararları
Faydaları:
+ Yatırımcıların alım veya satım işlemlerindeki varlıklar hakkında akılcı kararlar almalarına, doğru bilgilere ulaşmalarına yardımcı olur. İlgili bilgiler finansal verilere dayalıdır ve objektif haldedir.
+ Uzun vadelidir. Sektör eğilimlerini, bunlardan en iyi biçimde yararlanabilecek firma ve şirketleri belirleyen yatırımcılar için kazanç sağlamaya yardımcıdır.
+ Bir varlığın aşırı değerli veya aşırı değersiz olup olmadığı hakkında bilgi verir. Piyasa değeri ile karşılaştırma imkânı sunar. Bu şekilde piyasa düzeltmesi ile yatırımcıya kazanç ve kar elde ettirir.
+ Normal şartlarda beklenilen kazanç, hisse fiyatlarının artmasına neden olabilmektedir. Ancak temel analiz yatırımcıları durumu önceden sektör bazında araştırdığı, bilgi sahibi olduğu için bu durumda kazançlı çıkar.
Zararları:
- Zaman alıcı bir işlemdir. İncelenmesi ve takip edilmesi gereken gerçekten çok fazla veri ve analiz işlemi bulunur. Bu işlem ise yatırımcıların zaman kaybetmesine neden olur.
- Piyasaya uzun vadeli bakar. Bu yüzden de analiz sonuçları hızlı karar alıp, ani yatırımlar yapmak için uygun değildir. Kısa vadede yatırım işlemleri için pek tercih edilmez. Tercih edilmesi de zaten tavsiye edilmemektedir.
- Şirketlerin kazanç ve varlıklarını, zamansal hareketlerdeki fiyatları etkileyen unsurları iyi belirlemek gerekir. Bu veriler ise oldukça kapsamlı ve fazladır. Doğru ve iyi değerlendirilmesi gereklidir. Ayrıca şirketin bildiği, öngördüğü kazançlar aldatıcı ve şüphelidir.
- Analiz için kullanılacak verilerin her zaman güncel olacağı kesin değildir, her veri her zaman güncel olmayabilir. Dahası rastgele olaylar veya ani gündemsel – ülke geneli gelişmeler bu analizlerde pek dikkate alınmaz. Ancak bazı varlıklar bu olaylarda da etkilenmektedir.
Temel Analiz ve Eleştiriler
Biz etkin piyasa takipçileri, temel analizin artık kötüye doğru gittiğini düşünüyoruz. Zira bizim gibi bir yatırımcının kamuya açık verileri kullanarak yanlış fiyatlandırılmış varlıkları tespit etmesi artık mümkün değildir. Bunun artık günümüz şartlarında mümkün olmadığını düşünüyoruz. Ayrıca temel analize getirilen en büyük eleştirimiz ise analizlerin artık pek de pratik olmadığıdır. Bunun nedeni ise temel analistlerin çıkardığı enstrümanın sahip olduğu değişkenlerin belirsizliğidir. Ortaya konulan veriler belirsizlik içerebilmektedir.
Borsada kullanacağımız, tercih edeceğimiz herhangi bir analiz yönteminin aslında kesin doğru veya kesin yanlış olduğuna dair kesin bir bilgi vermek olanaksızdır. Yatırımlarımıza, kullandığımız analizlerdeki bizim tarzımıza ve hedeflerimize göre etkinliği, doğruluk payı değişkenlik gösterecektir. Bu yüzden temel analiz bize kesin uygundur veya asla uygun değildir, diyemeyiz. İyice düşünmemiz gerekiyor. Teknik analizin yanında ek analiz yöntemleri de kullanmakta fayda olduğunu düşünüyoruz. Birçok yatırımcı, temel analizin yanı sıra ayrıca teknik analizi de beraberinde kullanmaktadır. Sizler de kendi yatırımcı tarzınızı belirleyebilir, size ve yatırımlarınıza uygun analiz yöntemini tercih edebilir veya analiz yöntemleri geliştirebilirsiniz.